EUROPALIA TÜRKİYE 2015 FESTİVALİ ÖRNEĞİNDE KÜLTÜR VE SANAT ETKİNLİKLERİN ETKİSİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Çağımızın en çok konuşulan konulardan biri kültürel diplomasi, kamu diplomasisi veya turizm diplomasisi olarak görülmektedir. Bu faaliyetlerin ne olduğu, nasıl gerçekleştirildiği vb. konular hakkında ise çeşitli görüşler bulunmaktadır. Bu tartışmaları bir kenara bırakarak burada tüm bu faaliyetlerin merkezine sempati olgusunu yerleştirip bir örnek olay üzerinden konuyu incelemeye çalıştık. Kültürel diplomasi, kamu diplomasisi veya turizm diplomasisi gibi bir ayrıma gitmeden, kritik bir dönemde, doğrudan toplumlar arasında köprü kurmaya ve karşılıklı sempati uyandırmaya yönelik çabalar anlatıldı. Europalia Sanat Festivali’nin amaç, içerik ve görevlerinden bahsedilerek, festivalin güven atmosferi içinde kültürler arası diyaloğu desteklemedeki misyonu ve bunun yansımaları açıklandı. Misafir ülkenin hükümeti ile gerçekleştirilen bir çerçeve anlaşma uyarınca ülkenin kültür alanındaki uzman kişi ve kuruluşlarının desteğiyle karşılıklı hemfikir olunan programlar çerçevesinde yürütülen festival, misafir ülkenin tüm kültür ve sanat kurumlarına açık olup birlikte programlar oluşturulmasını teşvik ettiği için başından sonuna kadar basın yansımaları, dinleyici ve seyirci katılımları, başta Belçika olmak üzere Hollanda, Fransa, Almanya ve İngiltere’de gündeme gelerek arzu edilen yankılara ulaşılmıştır. Tebliğde; Europalia Türkiye 2015 Festival örneğinden yola çıkılarak kültür ve sanat etkinliklerinin turizme yansıması değerlendirilerek, Europalia Türkiye Festivali’nin etkileri ölçülürken içinde bulunulan dönem konjonktürünün de mutlaka dikkate alınması gerekliliği sonucuna ulaşılmıştır. Bu tarz festivallerin Türkiye’nin tanıtım stratejisindeki yeri ve önemi sorgulanmış ve kültür-sanat etkinlikleri vasıtasıyla ülkelerin yumuşak güç kavramı ile uluslararası arenada özellikle de ulaşılmak istenen ülke kamuoylarında etkin biçimde tanıtım yapabileceği sonucuna varılmıştır. Bu olgudan yola çıkan Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın Europalia Sanat Festivali ile geniş halk yığınlarına ulaştığı görülmüş ve Türkiye’nin yurtdışı tanıtımında bu tarz etkinliklerin öneminin kavranarak kültür sanat etkinliklerinin nitelik ve niceliğinin artırılmasının gerektiği anlaşılmıştır.

GİRİŞ

Günümüzde birçok devlet kendilerini ifade yöntemi olarak kültürel diplomasi ve sempati yöntemini benimsemiş görünüyorlar. Peki nedir kültürel diplomasi? Devletler, politik, ticari ve askeri manevralar yerine günümüzde kültür, medya ve spor aracılığıyla dünyaya kendilerini anlatıyor ve bu yolla etkilemeye çalışıyorlar. Böylece ortak kültüre katkılarını ifade ederek bu alanlarda üretimleri oranında da sempati kazanıyorlar. Kültürel diplomasi her ülkenin az ya da çok önem verdiği bir konu. Kamu diplomasisi, turizm diplomasisi ve hatta spor diplomasisi gibi kavramlar da kullanılmaktadır. Bu faaliyetlerin ne olduğu, nasıl gerçekleştirildiği, etkileri vb. konular hakkında ise çeşitli görüşler bulunmaktadır. Burada bu tartışmaları bir kenara bırakarak tüm bu faaliyetlerin merkezine sempati olgusunu yerleştirip bir örnek olay üzerinden konuyu incelemeye çalışacağız. Tebliğin tamamında diplomasi kavramı ile ilgili hiçbir ayrıma gitmeden, kritik bir dönemde, doğrudan toplumlar arasında köprü kurmaya çalışarak karşılıklı sempati uyandırmaya yönelik çabalar anlatılacaktır.

YÖNTEM

Bu çalışmada, Tanıtma Genel Müdürlüğü’nce gerçekleştirilen tanıtım faaliyetlerinin planlanması, yürütülmesi ve sonuçlarının irdelenmesi neticesinde ortaya çıkan bulguların değerlendirilmesinden faydalanılmıştır. Dolayısıyla; doğrudan doğruya alıntı yap- maktan ziyade, konuyla ilgili kişisel tecrübe, gözlem ve değerlendirme en önemli rolü oynamıştır. Bunun yanı sıra konuyla ilgili web siteleri, çıkan haberler, makaleler ve basılı yayınlar (broşür, dergi, bülten) özellikle incelenmiş ve değerlendirmeye alınmıştır.

EUROPALIA KÜLTÜR VE SANAT FESTİVALİ

Avrupa’da İkinci Dünya Savaşı’nın ardından oluşturulan ve 1992 yılında Maastricht Antlaşması ile Avrupa Birliği sürecini doğuran birlik çalışmalarının özellikle bu anlaşmadan itibaren en büyük destekçisi kültürel farklılıkları da gözeten bir anlayışla gerçekleştirilen kültür programları olmuştur. Avrupa Birliği’nin başkenti olması nedeniyle dikkat çeken, 1969 yılından itibaren Brüksel merkezli bir kültür kurumu tarafından gerçekleştirilen Europalia Kültür Sanat Festivali de başlangıçta Avrupa halkları arasındaki kültürel kaynaşmayı destekleyen ve sonrasında da Avrupa dışına taşan bir görev edinmiştir. Europalia Kültür Sanat Festivali her iki senede bir farklı misafir ülkelere odaklanarak sanat bienalleri gerçekleştirmektedir. Yaklaşık 4 ay boyunca yüzlerce kültür sanat faali- yeti başta Belçika olmak üzere birçok Avrupa ülkesinde gündemi oluşturabilmektedir. Europalia Festivali sadece modern ve klasik sergilerle izleyicilerine ulaşmamakta, performans sanatları, edebiyat, konferanslar ve film gibi dallarda da izleyiciyle buluşmaktadır. Festivalin amiral gemisi klasik arkeoloji sergisidir ancak bunun yanında modern sanatlar da çok üst seviyede temsil edilmektedir. Misafir ülkenin sanatçılarıyla etkileşim ve onların Avrupa’ya tanıtılması da önem verilen konulardan biridir. Festival, güven atmosferi içinde kültürler arası diyaloğu desteklemeyi kendisine temel amaç edinmiştir. Europalia Festivali, misafir ülkenin hükümeti ile gerçekleştirilen bir çerçeve anlaşma uyarınca ülkenin kültür alanındaki uzman kişi ve kuruluşlarının da desteğiyle karşılıklı hemfikir olunan programlar çerçevesinde yürütülmektedir. Festival, misafir ülkenin tüm kültür sanat kurumlarına açık olup, birlikte programlar oluşturulmasını özellikle teşvik etmektedir. Festivalin başarısı birlikte oluşturulan görevdeşlik ve karşılıklı anlayışa dayalı olarak artmaktadır.

2015 EUROPALIA TÜRKİYE FESTİVALİ

2015 yılında Europalia Sanat Festivali’nin konuk ülkesi Türkiye olmuştur. Ülkemizin Avrupa ile ilişkilerinin geliştirilmesinin taraflarca arzu edildiği, Avrupa’nın Suriye meselesi nedeniyle ortaya çıkan mülteci sorununu içselleştiremediği, sözde Ermeni iddialarının yıl itibariyle gündeme getirilme çabalarının arttığı ve maalesef terör olaylarının tüm dünyada ve özellikle Avrupa’da etkili olduğu bir dönemde Europalia, Türkiye Kültür Sanat Festivali hazırlıkları taraflarca resmi olarak 2014 yılında başlatılmıştır. Festivalin Türkiye’deki muhatabı Kültür ve Turizm Bakanlığı olmuştur. Bakanlık adına koordinasyon Tanıtma Genel Müdürlüğü’nce yürütülmüş, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü, Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Sinema Genel Müdürlüğü, Devlet Tiyatroları Genel Müdürlüğü, Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürlüğü, Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü, Telif Hakları Genel Müdürlüğü birimlerinin ve Yunus Emre Türk Kültür Merkezi’nin katkılarıyla program oluşturulmuştur. Çerçeve anlaşma gereğince festivalin Türk tarafının Genel Sanat Danışmanı Prof. Dr. Hasan Bülent Kahraman, maddi ve manevi destekçisi de Dr. Erman Ilıcak olarak belirlenmiştir. Europalia Türkiye Festivali’nde yer alan sanat programları çalışma grupları da; Sinema, Edebiyat, Dans, Müzik ve Arkeolojiden oluşmuştur. Gerçekleştirilen faaliyetler sadece Bakanlığın sanat kurumları veya imkanlarıyla oluşturulmamış, küratörlerce uygun görülen ve Belçika tarafıyla da karşılıklı mutabık kalınan birçok sanat faaliyeti de programa dahil edilmiştir.

Europalia Türkiye Festivali, Türk tarafının yükümlülükleriyle ilgili olarak, mali anlamda büyük oranda Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Başbakanlık Tanıtma Fonu kaynaklarıyla gerçekleştirilmiş ayrıca özel sektörden Rönesans Holding, Türk Hava Yolları ve Corendon Tur Operatörü’nün de mali sponsorluklarını almıştır.

Ülke çalışma gruplarının yaklaşık 1,5 yıl süren karşılıklı yoğun gayretleri sonunda hazırlanan programın açılışı Sayın Cumhurbaşkanımız’ın da teşrifleriyle, Belçika Kralı’nın katılımıyla 6 Ekim 2015 tarihinde Brüksel’de Bozar Sergi Sarayı’nda gerçekleştirilmiştir. 31 Ocak 2016 tarihinde son bulan festival toplam 118 gün sürmüştür. Festival süresince 5 ülkede 44 farklı şehirde toplam 20 sergi, 248 etkinlik yapılmıştır. 127 kültürel ortak ile gerçekleştirilen Europalia Türkiye Festivali’nde 604 sanatçı ve uzman görev almıştır. Sergi ve etkinliklere de toplam 472.517 ziyaretçi gelmiştir. (europalia.eu, erişim tarihi: 25.09.2017)

BULGULAR

Europalia 2015 Türkiye Festivali’nin en önemli etkinliği Bozar Sergi sarayında gerçekleşen Anatolia; Home of Eternity (Sonsuzluğun Evi; Anadolu) Sergisi idi. Ülkemizin otuz kadar müzesinden toplanan yaklaşık 200 eserin sergilendiği sergiyi 7 Ekim 2015–17 Ocak 2016 tarihleri arasında 44.968 kişi ziyaret etmiştir. Bu sergi aynı zamanda ülkemizin yurt dışında gerçekleştirdiği en büyük ve kapsamlı sergi olma özelliği de taşımaktadır. Ayrıca diğer tüm etkinliklere (konserler, sinema, konferans vs.) 123.684 kişi de dinleyici ve seyirci olarak katılmıştır.

Anatolia 44.968
Imagine İstanbul 20.456
Bieke De Poorter 45.507
İstanbul Antwerpen 41.953
Mystic Transport (Centrale) 2.883
Hüseyin Bahri Alptekin 13.048
Ayşe Erkmen en an Veronica Janssens 35.953
Karagöz 2.056
Elif Erkan 360
Afwezigheid van een permanente ik 18.968
Archetypes 259
Aga Kan Award for Architecture 3.692
Turkoois 41.473
Turquitudes 330
Wavelengths 1.450
Wavelengths 447
Bibs 75.000

Tablo 1: Festival Kapsamında Gerçekleşen Sergiler ve Ziyaretçi Sayıları

Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Tanıtma Genel Müdürlüğü, Europalia Kültür ve Sanat Festivali Raporu, 2015

Festival süresince basın yansımaları ve iletişim etkinlikleriyle ilgili olarak şunları söy- leyebiliriz: Europalia Türkiye Festivali ile ilgili olarak gazetelerde toplam 160 bin bahis geçmiştir. Festivalin program kitapçıkları 100 bin adet basılmış ve dağıtılmıştır. 100 bin mini broşür, 1500’ün üzerinde basında makale-haber, TV programları ve yayınlar yer almıştır. Ayrıca medya ve halkla ilişkiler kampanyaları da yürütülmüş ve 4 ay boyunca Türkiye kültür, sanat üretimiyle başta Belçika olmak üzere Hollanda, Fransa, Almanya ve İngiltere’de gündeme gelmiştir.

Festival öncesinde Belçika ve çevre ülkelerde (Almanya, Hollanda, Fransa, İngiltere) Türkiye ile ilgili ön planda olan konular; Türkiye-AB ilişkileri, Suriye Savaşı ve mülteci konusu, Fransa ve Belçika başta olmak üzere Suriye kaynaklı terör olayları ve 2015 yılında ayrıca sözde Ermeni iddiaları ile ilgili olarak özellikle Belçika’da Ermeni toplumunun ülkemiz ve festival aleyhinde yürüttüğü çalışmalar olmuştur.

 

Yıl Ziyaretçi Sayısı Yüzdelik Değişim Oranı
2012 608 bin
2013 651 bin
2014 660 bin
2015 617 bin -%6,5
2016 413 bin -%33
2017 (6 ay) 138 bin -%8

Tablo 2: Belçika’dan Son 4 Yılda Ülkemizi Ziyaret Eden Turistler

Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü Sınır Giriş- Çıkış İstatistik Raporu, 2017

Turist sayısında 2016 yılında keskin bir düşüş yaşanmasının nedeni ülkemizin çeşitli şehirlerinde terör örgütlerince gerçekleştirilen bombalı terör olaylarıdır. Ülke turizmi 2016 yılında %30’a yakın ziyaretçi kaybı yaşamıştır. Bu kaybın yoğun yaşandığı ülkeler ise özellikle Batı Avrupa ve OECD ülkeleri olmuştur. Europalia Türkiye Festivali’nin gerçekleştiği 2015 yılı süresince ve hemen ertesi yılında dünyada ve ülkemizde yaşanan terör hadiseleri ve siyasi konjonktür ülkemize gelen ziyaretçilerin sayısını doğrudan olumsuz etkilemiştir. (Tanıtma Bülteni, 2016 Mart) Bununla birlikte anılan ortam koşulları söz konusu olmasına rağmen, kültür ve sanat faaliyetleri yoluyla ülkemizin pozitif gündem oluşturma çabaları insanların zihninde olumlu izlenimler bırakmayı başarmıştır.

Özellikle Türkiye’nin 2016 yılında yaşadığı tüm olumsuz durumlar (terör olayları, darbe girişimi) dış dünyada ülkenin güvenlik algısına büyük zarar vermiş ve başta turizm olmak üzere ülke ekonomisini de olumsuz etkilemiştir. Bu durumda Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın iletişim ve tanıtım çalışmalarının merkezine aldığı en önemli konuların başında kültür ve sanat faaliyetleri yer almıştır. Özellikle ülkemizde uluslararası arenada bilinen ve izlenen önemli kültür ve sanat faaliyetlerinin tanıtımına ve iletişimine katkı verilmiş böylece ülkede yaşamın normal akışında olduğu, kültür ve sanat faaliyetlerinin üretiminin her zaman olduğu gibi yaşamımıza katkısının sürdüğü mesajı iletilmeye çalışılmıştır. Bütün bunların yanı sıra burada İstanbul Kültür ve Sanat Vakfı tarafından düzenlenen İstanbul Bienali’ne değinmekte de yarar bulunmaktadır. 2017 yılının hemen başında ünlü Newsweek Dergisi, 2017 yılında uğruna seyahat edilmesi gereken 5 sergi listesine bienali de katmış ve bununla da İstanbul’da gerçekleşen kültür sanat etkinliğinin seviyesini ve kalitesini dünyaya etkili bir yorumla duyurmuştur. (Gavin, 2017) Bakanlığın tanıtım kampanyası Turkey Home, etkili sosyal medya mecraları aracılığıyla hem bienalin hem de yıl boyunca İKSV (İstanbul Kültür Sanat Vakfı) tarafından gerçekleştirilen kültür ve sanat faaliyetlerinin tanıtımını, duyurusunu ve etkinliklerin bizzat tanıtımını kendisi yapmaktadır. Tanıtma Genel Müdürlüğünce bu etkinliklere davetli olan yabancı basın mensubu ve kültür sanat insanlarının ülkemizde ağırlanmalarına da katkı verilmektedir. Bunun gibi Contemporary İstanbul Çağdaş Sanat Etkinliği de iletişim ve tanıtımına katkı verilen uluslararası etkinliği yüksek bir faaliyet olarak sayılabilir. Bu tür faaliyetlerin ülke ve gerçekleştirildiği destinasyonun algı ve imajına verdiği katkı tartışılamaz. Özellikle bu katkının etkileri yukarıda değinilen zor süreçlerde daha da önemli hale gelmektedir. Tanıtma Genel Müdürlüğü’nce yurt dışında önemli kültür, sanat, gastronomi, spor vb. faaliyetlerde yer almak da anılan stratejinin önemli bir unsuru olmuştur. Bu faaliyetlerin özellikle büyük kitlelerce takip edilen ve insanlarla doğrudan iletişime olanak veren faaliyetler olmalarına dikkat edilmiştir. 2016 yılında İspanya’da San Sebastian Gastronomika Festivali’ne ilk kez katılım sağlanmış ve ülkemiz konuk ülke olarak özel sektörümüzle birlikte etkili bir varlık gösterilmiştir. (Tanıtma Bülteni, 2017 Şubat) İngiltere’de katılım sağlanan Taste of London Gastronomi Etkinliği de bu anlamda önemli etkinlikler arasında sayılabilir. Tanıtım kampanyamız Turkey Home’un destinasyon ortağı olarak iş birliği yaptığı THY Eurolig’in dörtlü finallerinin 2017’de İstanbul’da gerçekleştirilmesinde de Tanıtma Genel Müdürlüğü olarak katkı verilmiş ve ülke görünümü ve destinasyonlarımızın tanıtımına katkı sağlanmıştır. Bakanlığın yurt dışı teşkilatı eliyle katılım sağlanan bu örnekler daha da çoğaltılabilir ancak burada belli başlılarına değinilerek iletişimde ve tanıtımda kültür ve sanatın önemi vurgulan- maya çalışılmıştır. Hiç kimsenin kültürün, sanatın ve sporun hayatına pozitif katkısını reddetmesi mümkün değildir. Bu anlamda insanların hayatını olumlu yönde etkileyen, sempatik duyguları kuvvetlendiren ve insanlar arasında iletişimin en kuvvetli biçimlerini oluşturan tüm anılan faaliyetlerin önemini bir kez daha vurgulamakta fayda görülmektedir. (Önal, 2009)

Ayrıca tüm bu tartıştığımız konularla ve konunun bütünleyici parçası ile ilgili olarak sosyal medyanın etkisinden de kısaca bahsetmekte fayda görmekteyiz. İnsanlar bir süredir artık yeni bir kültür olan sosyal medya kültüründe yaşamaktadırlar. Bu kültürün etkilediği yeni davranış ve tutumlar sosyal hayatımızı etkilemekte ve değiştirmektedir. Bu yüzden kültür ve sanatın bireye ulaşmasında yeni medya araçları ve sosyal medyanın çok büyük etkisi bulunmaktadır. Bu sayede kültür ve sanatın çok daha geniş kitlelere ulaşmasından ve insanların kültürle etkileşiminin artmasından söz edebiliriz. Kültür ve sanat faaliyetlerine ev sahipliği yapan destinasyonların yeni medya araçları vasıtasıyla sosyal medyayı kullanarak çok daha geniş kitlelere ulaştıklarını, kendilerini doğrudan ifade ettiklerini gözlemliyoruz. Bu açıdan ülkemizde gerçekleştirilen her faaliyetin yeni medya araçlarına uygun içerik üretimleri ve sosyal medya aracılığıyla çok daha geniş kitlelerle buluşturulması oldukça önemli bir husustur. Bu noktada Kültür ve Turizm bakanlığımızın tanıtım kampanyası olan Turkey Home’un, sosyal medya mec- ralarından ülkemiz destinasyonlarındaki kültür ve sanat faaliyetlerinin iletişim ve tanıtımının yapılmasındaki rolünü ve bu doğrultuda da içerik açısından desteklenmesinin önemli olduğunu bir kere daha vurgulamakta fayda görülmektedir.

SONUÇ VE ÖNERİLER

Kültür sanat faaliyetlerinin turizme olumlu etkisi yıllar içerisinde yapılacak araştırmalar ve istatistik çalışmaları ile ortaya konabilir. Dünyada da bunun birçok olumlu örneğini sıralayabiliriz ancak Europalia Türkiye Festivali’nin etkilerinin de ölçülürken içinde bulunulan konjonktürün mutlaka dikkate alınması gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Türkiye’nin birçok olumsuz olayla doğrudan veya dolaylı olarak ilişkilendirildiği bir dönemde anılan faaliyetlerle doğrudan erişilen 472 bin insanın ve medya aracılığıyla ulaşılan milyonlarca insanın düşüncesinde kültür ve sanat ile gündem oluşturulmaya çalışılması ise çok değerli bir çaba olarak değerlendirilmelidir.

Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın son dönemde gerçekleştirdiği en geniş kapsamlı etkinlik olan Europalia sayesinde ülke imajının çeşitli menfi olaylarla aşınmaya uğra- masının önüne bu şekilde geçilebilme konusunda önemli adım atılmış ve bakanlığın bundan sonra izleyeceği tanıtım stratejisinde kültürel diplomasinin daha etkin şekilde kullanılması gerektiği anlaşılmıştır. 3. Milli Kültür Şûrası’nda da bu konuya değinilerek tüzel kişiliklerin kültür diplomasisine katkı sağlayan inisiyatiflerinin teşvik edilmesi ve öncelikle desteklenmesi konusunda karar alınmıştır. (Kültür Diplomasisi Komisyon Raporu, 2017) Europalia sonrası süreçte alınan geri bildirim Kültür ve Turizm Bakanlığı başta olmak üzere yurtdışı tanıtım bileşeni olan kurum ve kuruluşların bu konuda daha fazla sayıda çalışma yapması gerekmektedir.

Önümüzdeki dönemde Belçika’da Türkiye algı ve imajı ile ilgili yaptırılacak bir araş- tırmanın içeriğinde Europalia Türkiye Festivali ile ilgili bir sorgulamanın ihtiyacı açıktır. Bu cümleden olarak, yapılan çalışmaların çıktılarının geniş şekilde incelenerek sonraki adımların bu inceleme neticesinde atılması gerekmektedir.

Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca, tanıtım ve iletişim stratejisinde kültür, sanat ve spor faaliyetlerine verilen önemin sürekli kılınmasında, kitlelere ulaşmada ve bu sayede insanımız ve ülkemiz adına olumlu duyguların yerleştirilmesinde etkili bir araç teşkil etmekte olduğunu da tekrar vurgulamakta yarar bulunmaktadır. Bu faaliyetlerin gerçekleştirilmesi zaman, mali kaynak ve koordinasyon gerektirmektedir. Ülkemizde bu alanda koordinasyonda görülen olumsuzlukları da giderecek yapılanmalar üzerinde çalışmak da başka bir önemli husus olarak ortaya çıkmaktadır. Kültür ve sanat faaliyetlerinin turizme etkilerini tartışırken, ayrıca değinilen hususlar özellikle bu alanda stratejik yaklaşım ve koordinasyonun da öneminin vurgulanmasını gerekli kılmıştır. Bu yüzden bu konuda yetkin olan Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın önderlik yapacağı biçimde yurtdışı kültür sanat etkinliklerinin koordinasyonu sağlanmalıdır. Bu doğrultuda yapılacak faaliyetlerin olumlu çıktıları ve etkilerinin daha da artırılması mümkün hale gelecektir. Böylece, süreklilik gerçekleştirilecek ve uzun dönemde ülke imajı ve algısına verilen katkının kurumsallaştırılması da sağlanmış olacaktır.

KAYNAKÇA

Europalia Arts Festival Indonesia “History, 2015 Turkey”, Erişim tarihi: 25.09.2017, https://europalia.eu/en/histo- rique/history_18.html.

Gavin, Francesca. (01.02.2017). Five Exhibitions Worth Traveling in 2017, Erişim tarihi: 20.09.2017, http://www. newsweek.com/five-exhibitions-worth-traveling-535782.

Önal, İrfan. (25.08.2009). Kültürel Diplomasi ve Sempati, Erişim tarihi: 10.09.2017, http://www.turizmdebusa-bah.com/yazarlar/kulturel-diplomasi-ve-sempati-47945.html

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Tanıtma Genel Müdürlüğü, Europalia Kültür ve Sanat Festivali Raporu, 2015

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü Sınır Giriş-Çıkış İstatistik Raporu, 2017

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Tanıtma Genel Müdürlüğü “Tanıtma Bülteni (2016 Mart)”, Erişim tarihi: 15.09.2017, http://www.tanitma.gov.tr/Eklenti/44635,mart2016.pdf?0.

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Tanıtma Genel Müdürlüğü “Tanıtma Bülteni (2017 Şubat)”, Erişim tarihi: 24.09.2017,

http://www.tanitma.gov.tr/Eklenti/50650,bultensayi10webpdf.pdf?0.

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı III: Milli Kültür Şurası Kültür Diplomasisi Komisyon Raporu, 2017.